Bugun...


Umut M. Berberoğlu

facebook-paylas
Erken Cumhuriyet döneminde Osmanlı arşivlerinin durumu ve Bulgaristan'a satılması meselesi
Tarih: 30-11--0001 00:00:00 Güncelleme: 10-02-2024 20:25:00


Devlet-i Aliyye’nin 1299’da kuruluşundan itibaren resmi belgelerin defterlere işlenmesi hususunda titiz davranılmıştır. Bu dönemde belgeler işlendikten sonra müsveddeleriyle beraber saklanıyordu. Bilgisizlik, kasıt, ihmal ve çeşitli savaşlar ile yangınlar nedeniyle bazı belgeler zamanla zarar görmeye başladı. İlk Başkent Bursa’da arşiv belgeleri bulunduruldu fakat Timur’un burayı istila etmesiyle birlikte Fatih Sultan Mehmet Han dönemi öncesine ait belgeler zarar gördü. Aynı sorun Fatih Sultan Mehmet Han ve Kanuni Sultan Süleyman Han döneminde de yaşandı. 29 Mayıs 1453’te Konstantinapolis fethedildikten sonra arşiv belgeleri yenileriyle birlikte Yedikule ve Atmeydanı’nda saklanmaya başladı. Topkapı Sarayı’nın yapımı tamamlananınca evraklar buraya taşındı. Belgeler Hazine-i Amire ve Enderun-u Hümayun’a alındı. 1839 yılında Tanzimat Döneminde evraklar fazla yer kaplayınca Bab-ı Ali’de yer alan Sultan Ahmet Meydanı’ndaki bazı binalara taşındılar. Devlet arşivleri bu tarihten itibaren rutubetli binalarda torbalar içinde yer alıyordu. Sultan Abdülmecid Han zamanında tasnif çalışması yapıldı bunun sonucunda da Divan-ı Hümayun, Defterdarlık, Sadrazamlık belgeleri kurtarılarak yeni kurulan Hazine-i Evrak’a alındı. 1908 2. Meşrutiyet döneminde arşiv malzemesinin Tarih ve diğer alanların hizmetine sunulması düşünüldü. Tarih-i Osmani Encümeni bu dönemde kurularak Tarih-i Osmani Mecmuası yayınlandı. Tarih-i Osmani Reisi Abdurrahman Şeref Bey 1910-1914 yılları arasındaki 518 sayılı bütün arşiv belgelerini tasnif etti. 1914 yılında devlet, Birinci Dünya Savaşı’na girince tekrar belgeler zarar gördü. 1931 yılında arşivlerin Bulgaristan’a satıldığını kamuoyuna İbrahim Hakkı Konyalı tarafından duyuruldu. 16 Mart 1920’de İtilaf Devletleri İstanbul’u işgal edince evraklar tekrar zarar gördü. Aralık 1920’de Ali Emiri Efendi tarafından Bab-i Ali’deki eski evrakların tasnifi yapıldı. Milli Mücadele döneminde yeni belgeler elde edildi. 23 Nisan 1920’de Meclis açılınca yeni arşivciliğin adımları atıldı bu dönemden 29 Ekim 1923 Cumhuriyet’in ilanına kadar yeni belgeler tespit edildi. 1 Kasım 1922’de Saltanat kaldırıldıktan sonra miras kalan arşivin korunması için adımlar atıldı. 1 Mart 1923’te Başvekalet Kalemi Mahsus Müdiriyeti’ne bağlı Mahzen-i Evrak Mümeyyizliği kuruldu. Osmanlı Devleti’nin Hazine-i Evrak müdürü Mahmud Nedim Bey ve personeli bu kuruma tayin edildi. 1924 yılında tasnif çalışmaları Vesaik-i Tarihiyye Tasnif Heyeti tarafından sürdürüldü. 1931 yılının iki yıl öncesinde Maliye Vekaletinden Defterdarlığa lüzumsuz evrakların satışı için bir emir çıkarıldı. Bizans döneminden kalma ve Tanzimat dönemine ait bazı evraklar yetkili kişiler tarafından tasnif edildi. Tasnif sonucunda boş kağıt denilerek vagonlara konulan kağıtlar Sirkeci’de dökülmeye başladı. Oradaki çocukların kağıtları bulmasıyla olay anlaşıldı. Bu olaydan sonra Bulgar Hükümeti uyarıldı ve kağıtların hamur haline getirilmesi önlenerek 54 belge geri Türkiye’ye alındı. Bu kağıtları Sofya yakınlarında bulunan Kostaneç kasabasında kurulu kağıt fabrikası sahipleri İsviçreli Berger tarafından satın alınmıştır. Olay 4 Mayıs 1931’de Posta Gazetesi’nde İbrahim Hakkı Konyalı tarafından duyuruldu. 17 Mayıs 1931’de Muallim Cevdet İnançalp, Başvekil İsmet Paşa’ya evraklarla ilgili bir mektup yazdı, mektup Halil Etem Eldem tarafından Ankara’ya ulaştırıldı. 8 Ekim 1932’de Tarihi Evrak Tetkik Heyeti kurularak başına Cevdet İnançalp getirildi. 1937 yılına kadar “Cevdet Tasnifi” adı verilen tasnif çalışması yapıldı. Macar Arşivist Fekete 1936-1937 yıllarında ülkemize getirilerek yeni arşivcilikte önemli bir adım atıldı. Velhasıl kelam evrakları veren değil, kurtaran kişi cennet mekan Başvekil İsmet İnönü’dür.



Bu yazı 339 defa okunmuştur.

FACEBOOK YORUM
Yorum

YAZARIN DİĞER YAZILARI

YAZARLAR
ÇOK OKUNAN HABERLER
SON YORUMLANANLAR
  • HABERLER
  • VİDEOLAR
HABER ARŞİVİ
GAZETEMİZ

Henüz anket oluşturulmamış.
nöbetçi eczaneler
HABER ARA
Bizi Takip Edin :
Facebook Twitter Google Youtube RSS
YUKARI